Emotioneel repertoire

In de theorie van positieve desintegratie zijn emoties de ervaring (en, als mechanische metafoor: de motor) van ontwikkeling. In lijn met Dabrowski denk ik ook dat waarden ‘slechts’ betekenis krijgen middels de emotionele ervaringen waarin zij van betekenis werden.

Wat zijn emoties en gevoelens eigenlijk?

Ik filosofeer hardop, bij lange na niet afrondend, strikt definierend of uitputtend en ik integreer daarbij ongespecificeerde praktijkervaringen;

Je gevoelens heb je niet allemaal voor het uitzoeken, al kun je gevoelens wel cultiveren: dat wil zeggen, je leven zo organiseren dat bepaalde gevoelens zogezegd gegenereerd worden (bijvoorbeeld: kalmte, enthousiasme, berusting).

Zoals emoties je leven organiseren rondom thema’s, personen, activiteiten en meer. Je organiseert je leven op die wijze die bepaalde gevoelens te weeg brengt en voedt, en emoties organiseren je leven op verscheidende wijzen.

Gevoelens die je met regelmaat cultiveert zijn bij voorkeur gevoelens die de eventuele emotionele intensiteiten in balans leefbaar maken.

Oftewel, je cultiveert door gezond eten, regelmatig sporten, ruimte voor spontane activiteiten, liefdevolle relaties en zinvol werk gevoelens die je in ’t moment en langdurig in staat stellen weerbaar, open en vertrouwensvol met plotse emotionaliteit om te gaan.

Met tegenslag, weerstand, aangedaan-zijn en afwijzing, verdriet, ontzetting of onzekerheid.

Zo werken gevoelens en emoties goed samen. Gevoelens vormen een wijs warm bad voor plotsklapse, onvoorziene en niet zelden onuitgenodigde emoties. Gevoelens zijn zo bekeken bewuste emoties.

Zie emoties en in het verlengde daarvan gevoelens als organisatorisch sterke krachten. Ze houden je in beweging, zijn beweging en immer veranderlijk opdat ze het grootst mogelijk aanpassingsvermogen hebben – dat heb je nodig in alle variatie en selectie die je bent en doet.

Deze waarderende kijk op emoties is een gevoelsvolle kijk op emoties.

Gevoelens en emoties werken namelijk goed, ze overleven het prima: ze zijn flexibel, pro-actief, bij tijd en wijle hyper-gefocust en waar mogelijk ontiegelijk loyaal aan hun eigen veranderwens (als ze niet veranderen, houden ze het niet vol bij zichzelf te blijven).

Emoties en gevoelens zijn effectief in wat naar mijn idee de functie en structuur van emoties en gevoelens zijn. Ze vormen, voeden en zijn relaties.

En als er “iets” is wat je op de been houdt, dan zijn het wel relaties. Zoals emoties.

Een gecultiveerde emotie is gevoel. Relatiegevoelens zijn gespekt met gecultiveerde emoties. Vluchtigheid die zichzelf betrouwbaar op de been houdt. Emoties die gevoed door gedachten, beelden en sensaties tot duurzame gevoelens getransformeerd zijn.

Emoties zijn zoveel meer dan slechts specifiek aanwijsbare fysiologische veranderingen. Tegelijk zijn emoties bij uitstek lichamelijk te lokaliseren en mentaal af te leiden, hoogst persoonlijk en niet tegen te houden ‘universeel gedeeld’. Emoties zijn juist specifieke fysiologische veranderingen, maar wel veranderingen die volledig in samenhang met alles wat niet eigen is plaatsvinden. Er is geen nauw te onderscheiden eigen en oneigen, en juist emoties maken dit paradoxaal en hoogstpersoonlijk kenbaar.

Je kunt er maar beter van leren houden, want gevoelloos emotievol zijn kost ontzettend veel moeite (energie) en draagt doorgaans niet bij aan de kwaliteit van ervaren.

De complexiteit van emoties wordt gereflecteerd door de specifieke mogelijkheid tot en tegelijkertijd beperktheid van het specifiek (niet) kunnen aanwijzen van de anatomische zetel van gevoel (wat vaak en beeldsprekend als hart wordt omschreven). Emotie is deel en verbinding in 1 concept.

Daarom lenen emoties en gevoelens zich er bij uitstek voor om zowel tot een ervaring van een individu gereduceerd te worden als begrepen te worden als universeel gedeelde conditie. Om betekenis te krijgen in die ene specifieke ervaring, en gesublimeerd te worden tot tijdloos inzicht.

Voelen lijkt verdacht veel op leven. Het omvat veel en tegelijk is het slechts omvattend in ’t specifieke, lokale moment.

Je bent ongevraagd in leven en zo voel je gedurende je leven ook ongevraagd veel verscheidende emotionele tonen. Door die gevoelens te onderzoeken, word je je bewust van de evenzo ongevraagde en tegelijkertijd scheppende afhankelijkheid. Al voelende, weet je je verbonden, al worden niet alle bewuste emoties (gevoelens) als verbindend of kenmerkend voor verbinding ervaren.

Verre van; wie razend is, vecht als een malle tegen die onvermijdelijke afhankelijkheid, en bevestigt al doende de relatie.

Misschien herken je het wel; al dan niet bewust wens je bepaalde emoties niet te hebben, niet te ervaren.

Misschien heb je geleerd dat expressie van die gevoelens tot een breuk op relatiegebied leidt. Mogelijk wakkerde jouw boosheid in het verleden boosheid bij de ander aan, en heb je die onveilige situatie geinterpreteerd en emotioneel gecodeerd als: boosheid is uit den boze, want dan volgt er sociale dreiging, uitsluiting.

Je wijst je boosheid af, en telkens als er iets plaatsvindt wat boosheid bij je triggert (de fysiek emotionele toestand of lichamelijke organisatie “boosheid”), ga je huilen. Want al huilende zal degene richting wie je boosheid gericht is, je wellicht wel zien en horen, en wordt de relatie hersteld. Bijvoorbeeld. Emotioneel heel logisch.

Vraag is dan; kun je zonder boosheid te uiten en te herkennen linea directa door naar verdriet als expressie van je innerlijke ervaring van boosheid?

Misschien ligt het antwoord in het verlengde van Dabrowski’s concept meerlagigheid.

Verdriet als expressie van boosheid is een andere emotionele uiting dan verdriet als expressie van verlies, vermoed ik.

Ont-wikkelde boosheid is wat het is; je voelt de emotionele toon ervan, begrijpt wellicht de voor jou aannemelijke aanloop en omstandigheid, en accepteert dat je je boos voelde of voelt. Als deze acceptatie lukt, dan is er meer dan voldoende ruimte voor andere gevoelens binnen het emotioneel repertoire. Er is ruimte voor complexiteit, emotioneel.. Niet omdat op een ingewikkelde wijze verdriet een secundaire expressie van primaire boosheid is, maar omdat alle primaire emoties een doorvoeld inzicht bieden in het gehele, potentiele, emotionele spectrum.

Elke emotie is met de rest van de emoties verbonden. Hoe anders vreugde lijkt, hoe dichtbij het verdriet komt.

Emoties vragen om een proces, ze zijn processen. Either way, ze willen leven, ze willen ademen, ze willen gehoord worden, ze willen erbij horen. Als dat niet kan “als zichzelf”, dan doen ze zich (flexibel en theatraal vaardig, met een extreem beweeglijk aanpassingsvermogen) voor als een ander(e emotie).

Dat is inherent aan hun helemaal verbonden organisatie vorm: een niet doorleefde emotie trilt van bestaansrecht tot een andere variant van het repertoire.

De ene expressie is niet per se meer of minder waar, maar wie zogezegd dichtbij zichzelf wil zijn en blijven en effectief en zorgzaam met complexiteit “buiten zichzelf om” wil leren omgaan en acteren, zal de primaire tonen van emoties die door de ingenieuze emotionele organisatie wordt weerspiegeld leren onderkennen, herkennen en erkennen.

Emoties en gevoelens zijn namelijk onontbeerlijk voor je intuitie, je sociale vaardigheden en een passend vermogen tot het maken van werkzame analyses van complexe vraagstukken. Syntheses varen op emoties met de aan hen zo typerende capaciteit tot zinvol onderscheiden en rangschikken.

Als je voor leven kiest, dan voel je deze zogenaamde keuze als gevoelens. Elk gevoel is een ongevraagde ‘maar’ autonome keuze voor leven. Al zou je niet willen; je leeft en dus ben je gemotiveerd. En dus voel je.

Je emoties zullen er in levenden lijve alles aan doen om te overleven, ook als dat van hen vraagt om geheel “in disguise” als “onbestaand” door het leven te gaan, door leven voort te gaan.

Dus, wie leven lief heeft omarmt de gevoelens, uit eigennaam en ongevraagde keuze voor leven.

Juist dan blijkt, dat wat soms zo verschrikkelijk levendig (en verstikkend) lijkt dat er geen ruimte voor anders is, slechts een mogelijke manifestatie van leven is. Een emotie.

1 emotie die niet te onderscheiden is, in the open end, van al die andere emoties uit het bijzonder rijk geschakeerde repertoire.