Hoe de overprikkelbaarheden zich manifesteren in je stem

Dit artikel verscheen ook op www.thirdfactor.org, het Engelstalige online magazine over positieve desintegratie.

Ik begeleid stemmen. Dat wil zeggen, mensen komen bij mij als ze een probleem ervaren op het gebied van stem of communicatie. Ze vinden bijvoorbeeld dat ze niet goed gehoord of begrepen worden, dat ze verbaal niet lekker uit de verf komen of dat ze nerveus worden als ze iets moeten zeggen voor een groep. Maar vaak gaat een hulpvraag over de stem niet alleen maar over de stem. Je stem is een soort barometer, en kan een signaal afgeven voor iets dat niet helemaal in balans is op een ander gebied in je leven.

Ik heb nu met ongeveer honderd mensen en hun stem gewerkt, en dat heeft me het volgende inzicht opgeleverd. Ondanks dat alle mensen uniek zijn en een geheel persoonlijke benadering nodig hebben, zijn de stemproblemen waar ze tegenaanlopen tamelijk universeel en vaak te herleiden tot bepaalde, persoonlijke eigenschappen. Ik heb aan de hand van mijn ervaringen hiermee een model opgesteld, dat ik baseer op de overprikkelbaarheden uit de Theorie van Positieve Desintegratie.

De overprikkelbaarheden en de intense verwerking daarvan is een intern proces, maar maakt zich zeker ook kenbaar op het moment dat je je verhoudt tot de buitenwereld. Op het moment dat je (positieve of negatieve) stress ervaart, kan overprikkelbaarheid zich vertalen in allerlei lichamelijke sensaties: hartkloppingen, blozen, hoofdpijn, huidproblemen, zweten, maag- of darmklachten, verkrampte spieren, enzovoorts.

De menselijke stem is, als onderdeel van het fysieke systeem, bij uitstek ook een van de uitingsvormen waarin overprikkelbaarheden zich kunnen manifesteren. Dit kan zijn in de vorm van iets waar je last van hebt, een kwetsbaarheid. Maar diezelfde eigenschap kun je ook omvormen tot een kracht, een talent. Hoe zou dat er uit kunnen zien?

Emotionele overprikkelbaarheid

Mensen die zich hierin herkennen, ervaren emoties als intens en heftig, fijnzinnig en complex. Als gevolg daarvan denken ze vaak na over existentiële vraagstukken. Ook kunnen ze de emoties van anderen goed aanvoelen en is er een verlangen naar diepe verbinding met anderen.

Hoe uit zich dat in je stem? Als je in je emotionele kracht staat, betekent dit dat je je stem expressief en creatief gebruikt om je emoties uit te drukken, en dat je spreekt vanuit dynamische, emotionele beleving. Je hebt hierbij oog voor de gevoelens van anderen, zonder jezelf weg te cijferen. Je hebt een diep verlangen om via je stem te laten horen wat jij van waarde vindt. Je spreekt vanuit het hart en weet anderen te raken.

In emotionele kwetsbaarheid kan deze overprikkelbaarheid er echter heel verschillend uit zien. De weegschaal slaat óf door naar de ene, óf naar de andere kant. Misschien heb je moeite om je emoties te reguleren, dan reageer je op alles in ‘overdrive’. Als je boos, verdrietig, zenuwachtig bent of je niet op je gemak voelt, kun je dat niet verbloemen en verraadt zich dat altijd wel via je stem.

De andere mogelijkheid is dat je emoties juist heel goed kunt reguleren en onder controle kunt houden, een beetje té goed zelfs. Hierdoor vinden anderen dat je vlak, koud, onpersoonlijk of onoprecht overkomt. En dat terwijl je allesbehalve vlak en koud bent! Je laat alleen niet zien hoe intens jouw binnenwereld is. Daar voel je je ongemakkelijk bij, want vaak heb je als kind al afgeleerd om die heftigheid te tonen.

Wat ook nog kan, is dat je in communicatie te veel bezig bent met het lezen van en rekening houden met de emoties van de ander. Wat vinden ze ervan? Doe ik het wel goed? Is het niet te saai? Kwets ik niemand? Hierdoor ben je minder aanwezig in je lichaam en niet stevig geaard, waardoor je stem inboet aan kracht en beleving.

Verbeeldende overprikkelbaarheid

Deze mensen kunnen goed visualiseren, zich voorstellen hoe iets zou kunnen zijn. Ze hebben talent voor kunst, drama, poëzie en een voorliefde voor fantasie, fictie en simulatie. Ze zijn creatief, hebben veel ideeën en denken misschien in beelden. De innerlijke, gevisualiseerde wereld is vaak leidend is voor hun expressie.

Het mooie hiervan is dat als je in je verbeeldende kracht staat, dat je anderen via je stem helemaal weet mee te nemen in jouw voorstellingsvermogen. En zonder het contact met ze te verliezen! Je ben een meester in het enthousiasmeren van mensen. Een toekomstige situatie of een nieuw idee dat je hebt, kun je goed en duidelijk onder woorden brengen. Je reageert intuïtief, en zegt vaak spontaan het juiste zonder dat gedachtes met je aan de haal gaan.

In verbeeldende kwetsbaarheid laat je je téveel meeslepen door al die verschillende gedachtes, die tegelijkertijd alle kanten opgaan. Onder spanning kan dit leiden tot onverwachtse, abrupte uitspraken. Je maakt grote denksprongen en gaat qua onderwerp van de hak op de tak. Om jezelf bij te benen ga je dan snel en binnensmonds praten, zinnen afraffelen. Hierdoor verlies je het contact met de ander en kunnen ze je niet meer goed volgen of begrijpen. Je vindt het moeilijk om hoofd- en bijzaken van elkaar te onderscheiden. Misschien weet je zelf ook niet meer precies wat je nou eigenlijk wilde zeggen…en je raakt de draad kwijt.

Intellectuele overprikkelbaarheid

Kenmerkend voor deze personen is dat ze veel nadenken over verschillende dingen, ook op abstract en conceptueel niveau. Omdat ze goed zijn in subject-object denken, zijn ze erg zelfbewust. Ze willen precies weten hoe alles zit en nemen allerlei soorten kennis in zich op. Hierbij gaan ze graag de diepte in. Ze hebben snelle gedachtestromen en kunnen de neiging hebben tot rationaliseren of intellectualiseren.

In intellectuele kracht is je stem een prachtig middel om je boodschap op een betrokken, bevlogen manier te verkondigen. Je weet waar je het over hebt, dus je spreekt met overtuiging en straalt autoriteit uit. Aan je zelfbewustzijn heb je te danken dat je zorgvuldig, rustig en duidelijk formuleert, met begrip voor de ander en ruimte voor dialoog. Je zal niet zomaar snel oordelen of je stem verheffen.

Ook deze overprikkelbaarheid heeft in kwetsbaarheid twee kanten van dezelfde medaille. Omdat je alles voortdurend analyseert, kun je aan de ene kant de neiging hebben om de hele tijd te twijfelen aan jezelf en de dingen die je zegt. Klopt het wel precies wat ik beweer? Is dit wel de absolute waarheid? Hierdoor kom je aarzelend en onzeker over.

Aan de andere kant kun je in intellectuele kwetsbaarheid ook juist denken dat jouw overtuiging de enige waarheid is, en hierbij geen ruimte geven aan de mening van een ander. Mensen zullen dan vinden dat je betweterig of pedant overkomt.

Maar naar welke kant je ook neigt, in beide gevallen ben je téveel bezig met de inhoud van je boodschap, en niet met de overdracht ervan. Hierdoor raak je mensen niet. Misschien remt je zelfbewustzijn je bevlogenheid? Gevoelde beleving hoort erbij, en mag getoond worden!

Van de overige twee overprikkelbaarheden heb ik (nog) geen ‘kracht versus kwetsbaarheid model’ gemaakt, omdat het Dabrowskiaanse ontwikkelpotentieel op het gebied van de stem volgens mij voor vooral tot uiting komt in de hier genoemde drie. Mijn vermoeden is dat de sensuele variant uitnodigt om je stem op een esthetische manier te uiten, bijvoorbeeld in zang. Psychomotorische overprikkelbaarheid zou een relatie kunnen hebben met stotteren. In ieder geval kan het de oorzaak zijn van snel praten en rusteloos, nerveus of impulsief stemgebruik.

Voor mijn werk met de stem geldt in ieder geval dat dit vaak raakt aan iemands persoonlijke binnenwereld en emotionele ontwikkeling. Stemproblemen kunnen een symptoom zijn van een innerlijk conflict: een uitnodiging om iets onder ogen te komen wat je afwijst van jezelf, of om meer te gaan leven volgens je eigen waarden. Net als Dabrowski geloof ook ik dat transformatie en verandering van gedrag alleen maar mogelijk is als dit samen gaat en getriggerd wordt door emotionele groei. Als je daadwerkelijk iets wilt veranderen aan je manier van spreken, is aandacht voor emoties in dit proces daarom ook minstens zo belangrijk.