Meerlagigheid

Een klein doch sprekend voorbeeld m.b.t. “zwijgen”

In de theorie van positieve desintegratie schrijft Dabrowski over meerlagigheid (multilevelness). 

Meerlagigheid in de ontwikkeling is te begrijpen als een gradueel toenemende ervaring, herkenning, appreciatie en realisatie (in gedrag) van nieuwe, hogere waarden. De realisatie gebeurt middels het ‘uit een vallen’ (desintegreren) van eerdere structuren (de meer rigide georganiseerde, geintegreerde) die met realisatie van de ‘lagere’ waarden samenvielen, en het daaropvolgend mogelijk opbouwen van nieuwe structuren die meer complex zijn / meer complexiteit omvatten ‘maar’ tegelijkertijd en gaandeweg ook op meer essentiele wijze eenvoudig in uiting (opnieuw geintegreerd raken). Een ont-wikkeling van bewustzijn, subtiel, verfijnd en tegelijkertijd omvattend, synthetiserend. 

Neigingen die er waren, mogelijk meer rigide georganiseerd, veranderen in uiting richting meer ‘(sociaal-emotioneel, spiritueel) open’, (praktisch, leidend, mentaal) fluide en verbindingsvolle gewoonten en omgangsvormen.

Van belang is bij meerlagigheid dat een en dezelfde neiging of motivatie meerlagig kan ontwikkelen: angst uit zich op verscheidende lagen anders, heeft op verscheidende lagen een andere betekenis. Of, een ander voorbeeld: glimlachen kent vele verscheidende varianten, en meerlagig bekeken kun je de uiting, functie en betekenis hiervan onderscheiden èn als meer of minder samenvallend met bepaalde waarden duiden.

Zo confliceert lachen om leed met de waarde empathie (met sociaal-emotioneel, cognitieve openheid), en zal iemand wiens empathie in ontwikkeling is innerlijke conflicten ervaren bij eigen neigingen te lachen om leed. Deze conflicten (potentiele positieve desintegratie) zijn stimulans tot verdere, meerlagige ontwikkeling, en het steeds bewuster worden en zijn van wat de persoon in de wereld wilt zetten, wie en hoe de persoon empathisch wil en kan zijn.

“Making Multilevelness the central concept in the approach to development means that we have to apply it to every phenomenon under scrutiny. It means we are using a new key, or paradigm, with which to approach human behavior and its development. It now becomes less meaningful to consider, for instance, aggression, inferiority, empathy, or sexual behavior as unitary phenomena, but it becomes more meaningful to examine different levels of these behaviors.” 

Multilevelness of Emotional and Instinctive Functions, p.10. K. Dabrowski

Literatuur aandachtig lezen geeft de mogelijkheid deze meerlagigheid te herkennen, te onderzoeken en te spiegelen aan bewuste persoonlijke ervaring en ‘real life’ situaties. 

Een kort maar sprekend voorbeeld uit “Kom hier dat ik u Kus”, een roman van Griet op de Beeck, geeft bijvoorbeeld een kleine indruk van meerlagigheid-in-ontwikkeling.

Het voorbeeld betreft de interactie tussen Mona, hoofdpersonage, en haar vader. Hun relatie is in de loop van de jaren verandert, wat in de roman op vele wijzen kenbaar wordt.

In onderstaande citaten wordt in een paar zinnen een meerlagige ontwikkeling van zwijgen (of, wellicht te begrijpen als “inhibitie”) beschreven. Hoewel deze differentiatie uitgebreider zou kunnen (verschillende uitingen, functies en betekenissen van “zwijgen”, zoals dit zich door de jaren heen kan ont-wikkelen), wordt met dit literaire voorbeeld naar mijn idee reeds een subtiele doch kenmerkende bewustzijnsgroei laten zien, een veranderende en meer verbindende sociaal-emotionele, communicatieve dynamiek:

“We zwijgen samen. Het zwijgen is anders dan vroeger, rijker, meer bewijs van niks wat hoeft dan schrik om iets verkeerd te zeggen.”

blz. 347