Positief desintegreren. Positief uit-één-vallen. Het leest als een tegenstrijdigheid en het wijst op een levensparadox. In een notendop: we groeien emotioneel via bewustwording van innerlijke conflicten. Juist waar het emotioneel schuurt en wrikt, daar bestaat de kans om als persoon – emotioneel, sociaal en moreel – te groeien. Bovendien worden we middels het uit-één-vallen een ander persoon. Of, in Dabrowski’s terminologie, we ontwikkelen een Persoonlijkheid. Dabrowski ziet Persoonlijkheid (hij schrijft het met een hoofdletter) niet als een gegeven, maar als zelfgecreëerde persoonlijkheidsstructuur die niet iedereen ontwikkelt.

Dabrowski maakte in zijn leven twee wereldoorlogen mee. Hij nam daarbij het meest gruwelijke en meest mooie menselijke gedrag waar. Onder andere deze ervaringen stimuleerden hem om zich af te vragen hoe deze variatie in menselijk gedrag te begrijpen was. Waarom ontwikkelen sommige personen zich op een emotionele wijze onderwijl ze opgroeien in een niet-voedende omgeving? En hoe komt het dat sommige mensen door levensingrijpende gebeurtenissen diepgaand als persoon veranderen?

Dabrowski vond geen antwoord in bestaande psychische ontwikkelingstheorieën, die doorgaans opeenvolgende fasen beschreven, zoals bijvoorbeeld de sociaal-biologische ontwikkeling van peuter naar kleuter naar volwassene. De bestaande theorieën gaven Dabrowski geen bevredigend antwoord op de vraag, waarom iemand van bijvoorbeeld 28 veel verder kan zijn in zijn persoonlijkheidsontwikkeling dan iemand van 54 jaar oud.

Dabrowski stelde in zijn begeleidingspraktijk en onderzoek vast dat (sterke) emoties een katalysator kunnen zijn voor verregaande persoonlijke ontwikkeling, zelfs een voorwaarde zijn voor transformatie.

Een aangeboren gevoelig zenuwstelsel speelt volgens Dabrowski een belangrijke rol in het mogelijk maken van deze transformatie. Deze gevoeligheid, in interactie met invloeden vanuit de omgeving, stuwt innerlijke conflicten en de vorming van zelfbewustzijn. Zelfbewustwording van deze conflicten is onderdeel van een meergelaagde psychologische ontwikkeling tot Persoonlijkheid. 

Meerlagigheid verwijst in deze zin naar het gaandeweg herkennen en erkennen van meerdere, meer of minder gelaagde manifestaties van waardes als liefde, zelfbehoud of empathie. Dabrowski conceptualiseerde dat bijvoorbeeld liefde een andere betekenis, ervaring en uitingsvorm heeft als deze eenlagig wordt opgevat in plaats van meerlagig. Terwijl eenlagige liefde meer gericht is op eigenbelang, houdt meerlagige liefde rekening met de subjectiviteit van ieder mens. Meerlagige liefde is een meer universele ervaring van liefde voor alles wat er is. De emotionele ontwikkeling en de toegenomen complexiteit in het gevoelsleven gaan gepaard met een in gedrag geleefde waardehiërarchie. Hierbij komen ervaringen als stress, angst en zelftwijfel naar boven die door anderen geïnterpreteerd kunnen worden als pathologisch gedrag.

In zijn werkveld zag Dabrowski dan ook dat overprikkelbaarheden en innerlijke conflicten regelmatig werden gediagnosticeerd als geestesziekten, als gevolg waarvan hun groeipotentie werd gereduceerd. Hijzelf noemde ze ‘psychoneurosen’: verborgen ontwikkelkansen in ogenschijnlijk psychologische aandoeningen. De heftige emotionele processen die mensen met een groot individueel ontwikkelpotentieel doormaakten noemde hij desintegraties. Met positief stimulerende en ontwikkelgerichte begeleiding zijn deze desintegraties juist een opmaat tot verregaande persoonlijkheidsontwikkeling. Positieve desintegratie. Helaas is het geen gemakkelijk proces, spelen er mogelijk veel kwetsbaarheden op tijdens deze ontwikkeling en kan er grote druk van de omgeving zijn om alsnog aangepast, geaccepteerd en in Dabrowski’s terminologie ‘primair geïntegreerd’ gedrag te laten zien. Dabrowski zag zijn theorie overigens niet als een ontwikkelmodel dat altijd opgaat; sommige psychologische ontwrichtingen vereisen een andere benadering.