Soms is het uiterst verhelderend om de thematiek en de processen waarin je beroepsmatig gespecialiseerd bent, toe te lichten aan een bevriende leek. Hoewel het stotteren, zoeken naar verwoording, betwijfelen van je kennis of het overrompelend enthousiast worden ook een tikkeltje ontwrichtend zijn, kan er zo ineens een formulering uitschieten die de kern van de zaak raakt.
Zo bevroeg een goede vriend mij afgelopen dagen over de specialisatiemodule over positieve desintegratie, die ik sinds drie jaar verzorg.
Zoals het hem doorvragend betaamt, was hij op de zoek naar de essentie. Al hardop duidend, hoorde ik mezelf ineens zeggen:
‘Weet je, we kijken naar symptomen van groei, meer nog dan naar symptomen van ziekte. In psychologische zin.’
Gaaf, dacht ik er meteen achteraan. Ja, dit raakt de kern.
De zogeheten dynamismen die Dabrowski heeft onderscheiden – intrapsychische groeikrachten die op elk ontwikkelniveau psychologische groeidynamiek weergeven – bieden perspectief op en inzicht in hoe het individueel bewustzijn tot persoonlijkheid ontwikkelt.
Dit klinkt misschien wat gewichtig, vergezocht, ingewikkeld gemaakt of geconstrueerd.
Wat mij betreft is het levenskunst om groei en processen te leren waarnemen – veranderingen gaande de tijd en binnen de ruimte – anders dan gestolde identiteiten of gefixeerde kenmerken. Het loont, vind ik, om de vraag te stellen: Welke beweging maak ik/maak jij nu? Waartoe dient deze beweging? Faciliteer ik met deze beweging de ontwikkeling die in lijn met mijn diepste waarden is?
Concreter, symptomen van groei zijn de signalen die een begeleider (therapeut, coach, docent, ouder…mens tot mens) kan leren herkennen. Leren herkennen om enerzijds perspectief te bieden op hoe leven (groei) samengaat met moeilijke, soms aanhoudend ‘eisende’ ervaringen welke toch ook veranderlijk zijn, anderzijds om expliciet aan te moedigen tot floreren, tot het uiting geven aan ontwikkelpotentieel, tot het zelf op onverwachte, trotserende wijze te overstijgen, te ontdekken dat een persoonlijkheid “meer dan zichzelf” is. Geen verzet, maar aanvaarding, geen resignatie maar volbloei.
Symptomen van groei leren kennen, dat is ook voor de persoon in begeleiding een impliciet ontwikkeldoel. Dit maakt namelijk deel uit van zelf-coaching, de eigen wijsheid.
Welke signalen?
Ten eerste poog ik er altijd van uit te gaan dat een persoon een getuigenis is van Leven dat oprecht geleefd wilt worden. Zo probeer ik de ander te benaderen. Ook al zie ik verstorend gedrag, hoor ik verwrongen uitingen, voel ik verwarrend veel.. Ik maak contact met een mede-mens en hij of zij zegt impliciet Já tegen leven, hoeveel NEE ik ook meen waar te nemen of zelfs expliciet hoor.
Leven dat soms de beste, niet zelden de makkelijkste, wijze zoekt en vindt om geleefd te worden, binnen de opties die voor de persoon bekend zijn en die gegeven de omstandigheden gevraagd lijken te worden. Soms volautomatisch, soms volautomatisch op de rem en geloofwaardig weifelend.
Signalen van groei zijn dus signalen van Leven, in eerste instantie. Zo wil ik mijn blik open houden, dit is een kwaliteit van een open blik.
Echter, onderscheidend begripsvermogen en scherpzinnigheid zijn evenzo van belang, naast sensitieve openheid en warme waardering. Want vaak zat zijn de pogingen tot leven niet per se ontwikkelgericht, is er sprake van voortgaand lijden, wordt reïntegratie in plaats van floreren bemoedigd.
Daarnaast is elke ontmoeting lokaal en specifiek, dit vraagt ter plekke gerichte aanpassing op wat zich daar en dan aandient als conflict, groeimogelijkheid, ervaring.
Om nog een nieuwe nuance te introduceren: het vraagt hierbij een nadrukkelijke berg bescheidenheid om de scherpzinnige beoordeling hiervan niet tot gedwongen advies, rigide of frigide richtlijn of kant-en-klaar oordeel te laten verworden.
Fijngevoeligheid, scherpzinnig-zijn en als een lege ruimte aandachtig aanwezig zijn in het contact. Zo beschreven is de term levenskunst zo ver gezocht nog niet.
Goed, we zijn dus altijd onderweg…Wat kom je zoal tegen?
Scherpzinnige signalen van psychologische groei in Dabrowskiaanse zin zijn onder andere:
Dit zijn slechts enkele voorbeelden, ter inspiratie en suggestie.
Wat zijn volgens jou nú levendige symptomen van groei die je bij jezelf waarneemt?
Mocht scherpzinnigheid dit een onmogelijk te beantwoorden vraag maken (wanneer is er sprake van groei?!), zou je de vraag kunnen herformuleren als:
Welke bewegingen kan ik fysiek-emotioneel bij mezelf opmerken?
Dan maak je de beweging van wat “zou moeten/horen” naar “wat is”. Om van daaruit de onderzoekende, inspirerende beweging te maken naar “wat zou kunnen”.
Ophelderende, meer milde waarneming van de bewegingen die je voelt, ervaart, maakt en bent, kan in democratische, gestroomlijnde samenspraak met intensieve interpretatie-kunde (ah, wat vind ik hier van? wil ik dit? hoe zou het óók kunnen?) verworden tot autonomie-in-verbondenheid.
Autonomie-in-verbondenheid, met een subtiele knipoog, is:
‘Ah, net als jij voel ik dat ik leef, het is soms een wiebelig gebeuren én ik zorg goed voor mezelf en anderen.’