Van reactief naar sensitief

Van emotioneel overbelast naar bewust emotioneel alert

In de theorie van positieve desintegratie gelden emotionele ervaringen en emoties als “motor” van mogelijke pro-sociale, psychische groei. Wie de groeidynamiek op de verschillende ontwikkellagen nader bestudeert, kan opmerken dat het proces van psychische veranderingen dat Dabrowski beschrijft, nauw samenhangt met de invloed die emoties hebben en die emoties zíjn. Door al dan niet diepe emotionele ervaringen wordt een persoonlijk bewustzijn aangewakkerd, van waaruit met toenemende mate positief-constructief omgegaan wordt met innerlijke en externe uitdagingen.

Niet per se worden emoties als zodanig als “het probleem” dan wel “de ontwikkelkans” gezien.

Mentaal/cognitief bekeken zou je emoties tevens kunnen begrijpen als “innerlijke conflicten” – al kun je beide niet tot elkaar reduceren en zijn ze niet volledig gelijk aan elkaar. In ieder geval kun je emotionele ervaringen cognitief gestructureerd vaak herkennen als innerlijke conflicten: “Ik wil zowel mijn eigen ding doen als rekening houden met de wensen van mijn partner” (bijvoorbeeld). Of, wat meer algemeen geformuleerd: “Ik wil zowel mijn waarden uiten als leren samenwerken.” 

Dit kan een onoverkomenlijk dilemma lijken, maar door deze conflicten vanuit emotioneel bewustzijn en hun emotionele dimensie te begrijpen, is de inherente logica vaak duidelijker. Wat een conflict lijkt, is vaak een ervaren spanning, waarbij de persoon nog niet het vertrouwen of de realiteit kent om hier zorgzaam, doelgericht en waardevol mee om te gaan. Luisteren naar de emotionele betekenis van een anderszins cognitief gestructureerd probleem (innerlijk conflict) geeft zodoende informatie over de emoties die de persoonlijke groei op dat moment ‘organiseren’. Daarnaast krijg je zodoende inzicht in de mogelijke ontwrichtende of juist opbouwende invloed die verschillende emoties en gevoelens hebben. Het emotioneel bewustzijn groeit, emoties en gevoelens krijgen nieuwe tonen en betekenissen, en deze dragen bij aan een andere organisatie van persoonlijkheid (op gedragsniveau, op relatieniveau, op gevoelsniveau en ten aanzien van waarden en doelen).

Zoals in het citaat onder beschreven, vormen emoties en emotionele ervaringen (ook wel te begrijpen als “persoonlijkheid-organiserende krachten”) ook de essenties binnen wat Dabrowksi “dynamismen” noemden. De dynamismen laten de groei die ik hier boven globaal en zeer ingekort schets tevens zien, ze laten de emotionele groeidynamiek zien, waarbij innerlijke conflicten en al dan niet moeilijke emotionele ervaringen juist de bron, de motor, de weg en de mogelijkheid tot positieve groei bieden:

Dynamisms 

“are emotional forces that provide internal conflict and drive, with different aspects of emotion at play at the different levels of development. As anexample, at Level 2, one might see syntony – a shallow expression of recognition of another’s emotions, as Dabrowski defines it – while at Level 3, empathy is present and providing a fuller connection with the emotional state of the other person or people.” (https://www.academia.edu/3769878/Dabrowskis_Theory_of_Positive_Disintegration_-_A_Narrative_Overview)

Dynamismen geven dus tevens de groeidynamiek op de ontwikkellagen weer, als persoonlijkheid-organiserende krachten stuwen ze de psychische, mogelijk pro-sociale groei. Met toenemende mate laten de dynamismen zoals op de verscheidende lagen geconceptualiseerd door Dabrowski integratie van persoonlijkheid en actieve – via gedrag, begrip en levenshouding – expressie van de persoonlijke hierarchie van waarden zien. Dynamismen betreffen naast emoties (voor zover strikt te onderscheiden) ook instincten, drijfveren en intellectuele processen.

De dynamismen zélf laten deze ontwikkeling dus ook zien, zoals in het bovenstaande citaat kort toegelicht, waarbij (zou je kunnen zeggen) een licht gevoeligheid, in het snel, intens, reactief geraakt worden door en het spiegelen van andermans emoties, mogelijkerwijs en gaandeweg groeit naar een bewuster, empathisch en meer omvattend begrip van wat een ander doormaakt, door heeft gemaakt en emotioneel beleeft en belangrijk vindt. Lichtgevoeligheid, reactiviteit of een sterke neiging tot “meebewegen” met emotionele prikkels uit je omgeving kan een bron van persoonlijke groei zijn, als deze sensitiviteit gaandeweg geintegreerd raakt met onder andere eigen verantwoordelijkheid, goede zelfzorg en bewust doorvoelen van en omgaan met de sensitiviteit.