Vandaag is Dabrowski uw Beste Vriend

Wat als we nu eens niet geloven dat we als psychologische wrakken uit deze lockdown komen? Zou het kunnen dat mens en maatschappij samen ‘desintegreren’ en dat dit nog positief is ook? Dabrowski heeft de antwoorden.

Wat als we ons niet – smekend om pillen in de armen – van het leger geïnstitutionaliseerde zielenknijpers storten? Maar voor het eerst in tijden terecht weer geloven in onze eigen veerkracht? Sterker nog, in het vermogen om als een feniks te verrijzen en ons hierna sterker dan ooit te voelen. Plus est en vous! Meer onszelf, meer overtuigd van wat écht onze waarden zijn en weer een stap dichter bij de empathische mens die we al zolang willen zijn. Wat als we nu eens gewoon de tijd namen om van deze ingrijpende gebeurtenis te bekomen?

 

Niet meer terug naar ‘AF’

De meesten onder ons hebben de kracht om hun autonomie te herwinnen en eindelijk hun eigen groeiproces te ontrafelen. Voor de anderen gaan we liefdevol zorgen. Vallen en opstaan, trial and error, de queeste, de lange weg naar jezelf… het is niet zomaar iets uit oude boeken. Waarom hebben we ons het recht op deze aan mens-zijn inherente groei laten ontvreemden en zijn we gaan geloven dat we bij de minste gemoedsschommeling zo snel mogelijk weer naar ‘ons oude ik’ moeten hersteld worden. Want dat gebeurt vandaag op grote schaal. En we smeken bij de minste zielepijn om deze ware Tantaluskwelling te mogen ondergaan!

Net zoals de godenzoon Tantalus, die gestraft werd omdat hij de nietsvermoedende goden mensenvlees voorzette, komen we telkens dichtbij en blijven we onvervuld. Tantalus zou tot zijn kin staand in water eeuwig dorst hebben, want zodra hij probeerde te drinken zakte het water weg en hoewel rijpe vruchten boven zijn hoofd hingen, blies de wind ze weg zodra hij er door honger gekweld een greep naar zou doen.

Waarom doen we onszelf dat aan? Omdat ‘groeien als individu’ in diskrediet is geraakt in een maatschappij die alleen maar inzet op angst en controle. Ik kan en wil er niet in meegaan en daar zit een oude, dode Poolse psychiater voor iets tussen: Kazimierz Dabrowski!

 

Kazimierz de mensenvriend

Wat maakt dat ik na een half leven wroeten in spiritueel erfgoed zo geloof in het gedachtengoed van de Poolse psychiater, muzikant, schrijver en zoveel meer Kazimierz Dabrowski? Wel hij is een verademing. Hij omarmt ons menszijn met al zijn tekortkomingen, hij noemt ons niet ziek als we niet conform aan de norm zijn. Emoties zijn voor hem niet iets dat we horen te onderdrukken, maar net de trigger tot groei.

Dabrowski werd zowel tijdens WOII door de nazi’s als na de oorlog door de Stalinisten gevangen genomen en zag mensen op heel andere manieren omgaan met het lot dat hen werd toebedeeld. Sommigen gingen kapot en anderen beschikten over de veerkracht om er als een gelouterd mens uit te verrijzen. Wat maakte dat wat de ene niet te boven komt een aanzet tot persoonlijke groei betekent voor de andere? Dabrowski zag dat voor bepaalde mensen hun persoonlijke groei werd gemarkeerd door absolute dieptepunten. Ze raakten de bodem van een zwart gat, leken depressief, neurotisch tot en met hysterisch maar deze diagnoses bleken tools te zijn om aan radicale zelfontplooiing te doen.

Kenmerkend voor deze mensen was hun overprikkelbaarheid. Iets waar in onze tijd ook steeds meer mensen onder lijden. Geen lachertje maar toch is de term positieve desintegratie want uiteindelijk blijken we – crisis na crisis – dichter bij ons ideale zelf te komen. De veerkrachtigen waar Dabrowski het over heeft zijn veelal maatschappelijk onaangepast, originele einzelgangers, mensen met een hoek af. Raar genoeg zijn het vaak in deze extreme tijden deze mensen die je plots goed ziet functioneren, die flexibel met de situatie ziet omgaan en met nieuwe pistes komen. Kijk vandaag maar om je heen.


Positieve desintegratie

Waarom geef ik mijn boek waar ik decennia op broed – over mijn deviante jeugd en de dood van mijn moeder – de titel De kus van Dabrowski mee? Omdat de ontdekking van zijn theorie over positieve desintegratie, een aha-erlebnis was, Omdat dit inzicht mijn leven enorm veranderde. Wat ik voorheen als mijn verzamelde pijnkabinet bestempelde, bleek plots mijn schatkamer te zijn. Mijn felle emoties en reacties, mijn overprikkelbaarheid, maar ook de bizarre veerkracht waarmee ik telkens mezelf weer oppikte, paste perfect in het verhaal van een groeiproces dat me op het lijf geschreven was.

Hoe vaak was ik niet ‘uiteengevallen’ en als bij wonder beter uit die sloop gekomen? Uiteraard heb ik naar diagnosen gezocht die me ziek zouden verklaren. Gelukkig heb ik er nooit een gekregen, want ziek was ik allerminst. Integendeel ik voel me gezegend met een mooi groeipotentieel. Hoeveel onder jullie die te horen kregen dat ze in een burn-out zaten waar ze zo vlug mogelijk weer uit moesten of nu in lock down er menen op een af te stevenen, zullen zich in dit fragment uit mijn boek niet herkennen…

“Misschien komt dit vagevuur mij goed uit. Of zal ik loochenen dat het niet zo goed met me gaat? Hier op die dunne richel waarnaast de afgrond gaapt, kan ik nog rusten. Moed vergaren vooraleer ik weer de dieperik in ga. Kennen anderen dat gevoel dan niet? Dat gevoel uiteen te vallen. Het maakt me niet down maar eerder verloren. Hét kwijt: de controle, dat wat me gisteren nog typeerde. Ik hoorde me in een vruchteloze poging om mijn toestand aan anderen te beschrijven vaak naar de tafelvergelijking grijpen. De demontage: je kunt één tafelpoot weghalen, twee, drie… maar als de laatste neergaat ben je geen tafel meer, maar een plank en wat stokken. Gereduceerd tot ongeordende onderdelen. Ik ben er nog niet achter wat de demontage triggert. Ik probeerde vaak alle elementen in mijn leven schematisch voor te stellen als een soort manke inventaris van gebeurtenissen, stadia, emoties en omgevingen. Zo kon ik de deconstructie van mijn leven beter vaststellen, me ervan vergewissen dat ik het me niet inbeeldde.”

Heb geen angst van dit natuurlijke proces, dat je moeizaam losweekt van oude gewoonten en laat twijfelen aan alles… tot de essentie komt bovendrijven. Deze misschien ontredderende lockdown is het moment bij uitstek om alles wat zo belangrijk leek tegen het licht te houden. Hoeveel verbeeldingskracht heb je nog nodig om verder te kijken dan jezelf en de deconstructie van onze maatschappij, van de wereld zoals we die tot voor corona kenden vast te stellen?

 

Micro macro

Dabrowski’s theorie mag complex lijken, het is hierdoor ook een gelaagde theorie. Alles wat van toepassing is op de mens als individu, is toepasbaar op entiteiten als de groep, de stad, het land, het werelddeel en de mensheid. Hoe moeilijk het eerder was om aan mensen uit te leggen dat hun innerlijke processen wellicht zin hadden, des te gemakkelijk is het nu om het principe te illustreren aan de hand van deze wereldwijde coronacrisis. Om te beginnen kan je het vorige boekfragment herlezen met de wereld in de hoofdrol.

De wassende lawine van burn-outs lijkt uit te monden in een algemene malaise. Noodgedwongen staan we stil. We moeten ons om bestwil terugtrekken in onze cocon. De straten zijn leeg, de wereld heeft zich van zijn hoofdluis ontdaan. Plots applaudisseren we voor mensen met beroepen die gisteren om financiële redenen nog als linkse hobbies of nu eenmaal vrouwenjobs werden afgedaan. Heel even primeert met zijn allen overleven op de economische belangen.

En plots terwijl er nog maar net budgettair afgeroomd werd in cultuur en in de zorg en er met de vinger naar het sociale vangnet werd gewezen als nog te stevig, plots is er geld voor tijdelijke werkloosheid, voor premies en compensaties. Plots is het mogelijk om voor iedereen zonder teveel gemor te zorgen. Is dit geen bewijs dat een basisinkomen met wat frisse geest en goodwill het haalt van de jacht op ziekmakende nonsens jobs? Waarom kan het nu plots? Omdat we met de essentie bezig zijn. Die essentie was er al en is morgen post-corona net dezelfde. De mix van maatregelen, restricties en collateral dammage zorgt voor verstoring van het wereldbeeld. Alle hiërarchieën kreunen onder de acute reality check. Alle gebetonneerde structuren kraken in hun voegen. De wereld heeft een joekel van een intern conflict. En toch… is het vergelijkbaar met de ontreddering die ieder van ons voelt. Micro en macro zitten noodgedwongen op één neurotische lijn.

Uiteraard hebben we angst straks niets meer te hebben. Weten we (nog) niet hoe het verder moet, met wie het verder moet. We rouwen om iets dat we als onze leefstijl koesterden en dat voorgoed voorbij lijkt te zijn. Terwijl het klimaat dat we gisteren nog meenden vermoord te hebben, zich ongezien snel herstelt. Laat ons terecht twijfelen aan de maakbaarheid van de wereld op mensenmaat.

Dit is een oefening in nederigheid en tegelijk het moment om onze menselijke kracht te herontdekken. Dualiteit schraagt nu eenmaal het bestaan van alles.

En waar is die goeie ouwe Dabrowski die zoals echte visionairen vooruitliep op zijn tijd in deze toestand gebleven? Als we deze wereldwijde crisis als een desintegratie bekijken die onafwendbaar was in onze overprikkelde wereld, dan is de wereld minder ziek dan we wellicht denken. Als we Dabrowski lezen dan mogen we ervan uitgaan dat we in een bijna alchemistisch proces zitten en we een waterkans hebben dat we lood in goud kunnen veranderen. Stel je voor dat er net meer toekomst is in plaats van minder. Tenminste als we onze oude waarden – al is het onder luid gesnik en gejammer – durven laten afpellen als de rokken van een ui. Zoek, lees en ontdek Dabrowski.

 

Autonomie voor meer empathie

Waarom zou dit terugveren na deze zware klap anders kunnen zijn dan wanneer pakweg de pest half Europa ommaaide? Omdat wellicht meer mensen bewuster in het leven staan dan de middeleeuwer. Omdat de macht niet meer almachtig is, omdat ze niet langer pendelt tussen kerk en even paapse souverein. Omdat gods wil niet langer volkse gelatenheid predikt. De democratisering en de bijbehorende zweem van democratische rechten geven ons het gevoel mee verantwoordelijk te zijn voor de samenleving.

Sinds onze politici publicitair breedlachend van de Olympus zijn gerold, hebben we nog meer het gevoel geen seconde ‘het rijk’ uit het oog te kunnen laten. We zijn een groep individuen verbonden door lijnen binnen het rondwarende gedachtengoed. Wie vertrouwd is met blockchain kan hier parallellen in vinden. Willen we iets fundamenteels veranderen dan zullen we deze verandering in elk hoofd moeten laten doorsijpelen. Wat we nu op wereldschaal door het corona-virus meemaken is een reset, een desintegratie die we elk afzonderlijk, maar simultaan doormaken. Er valt louter rationeel voorlopig niets te hertekenen, we moeten wachten tot de ergste verstoring van wat we kenden voorbij trekt. De outcome is nog niet gekend.

We staan voor een puzzel met een variabel doch gigantisch aantal stukken, waar geen plaatje van het resultaat bij zat. Niet simpel. Maar wie beweert dat we hier allemaal klaar voor de psychiatrie uitkomen is een onheilsprofeet of pleitbezorger van de diagnose-industrie, met weinig vertrouwen in onze autonome veerkracht.

Zoek Dabrowski, vandaag is hij de beste (mensen) vriend die we ons kunnen dromen.

Chris Van Camp

Auteur van De kus van Dabrowski