These – antithese – synthese, een maar al te bekende drieslag. Duidelijk en effectief. De synthese lost het conflict op tussen these en antithese, door de gezamenlijke waarheden in beide te verzoenen. Dit begrip keert terug in de dialectiek. Maar is ook rationeel. Helemaal de ratio.
Er is een manier om dit rationele te psychologiseren, te verinnerlijken. Dat is de integratieve complexiteit. Integratieve complexiteit is het vermogen om aan elkaar tegengestelde eigenschappen, waarden of ideeën naast elkaar te laten bestaan, niet te kiezen, maar ze te integreren tot een derde eenheid. Die derde eenheid bevat dus tegenstrijdige extremen en stijgt daar bovenuit, het derde stadium heeft een grotere waarde dan de twee eerdere tegengestelde elementen.
Deze gedachten speelden door mijn hoofd en ik zocht naar voorbeelden om dit gedachtepatroon te verduidelijken.
Toen was er een film over de laatste jaren van David Bowie op tv. Ik ben een groot fan van David Bowie en het was een feest om hem weer te zien, in allerlei gedaanten. Het leek wel of Bowie er ieder kwartier anders uitzag. Flamboyant, stoer, lief, met of zonder cosmetica. ‘Ik hoop maar dat de mensen mijn kapsels zullen waarderen’, zei hij zelf. En ja, ieder kwartier een nieuw kapsel, althans in de film. Het is zeker, Bowie maakt er een complete show van, het is één groot, theatraal spel.
Ik moest opeens aan iemand denken van wie ik ook groot fan ben, Gerard Reve. Die maakte een show van zijn vorm van geloof. Die tartte de wereld met heiligschennende parades over ezels. Allemaal uiterlijkheden, net als bij David Bowie. Extravagante en divergente zelfpresentatie.
In de film over David Bowie bleek dat Bowie het soms moeilijk vond om te beslissen of hij nog een nieuw album zou maken. Hij vroeg zich namelijk af, ‘Wat wil ik zeggen in een nieuw lied?’ Wat heb ik te zeggen? Hier spreekt een andere Bowie dan die van de haardos. Hier is iemand met pure inhoud bezig. Antithese.
Ik denk dat Gerard Reve zich die vraag, wat wil ik precies zeggen, ook gesteld heeft. En toen een begin heeft gemaakt met de verwoording van zijn diepe geloof, om dat uiteindelijk helemaal vorm te geven. Reve ging over iets heen, om ergens bij terug te komen. Antithese.
Extravagante en divergente zelfpresentatie naar buiten, blijkt gepaard te gaan met integere zelfreflectie en innerlijke exploratie naar binnen. Twee tegenstrijdige eenheden.
Het fascinerende voor mij is dat ik dat samengaan van tegenstrijdigheden ook in de kerk, in het christelijk geloof tegenkom. Maria is maagd en moeder, Jezus is God en mens. En ook bijvoorbeeld water is in de bijbel soms een gevaar en soms een redding. Ik worstelde daarmee en begrijp dit nu beter. Religie is bij uitstek een plaats waar je kunt leren omgaan met tegenstrijdigheden.
De overstijgende derde eenheid bestaat uit het vormgegeven lied, het vormgegeven geloof. Het derde stadium in de integratieve complexiteit levert een stadium op van overstijging in zelfverwerkelijking.
Ik ben dit jaar met pensioen gegaan en dacht bij mezelf, klopt het wel dat ik nu nog steeds bezig ben te zoeken naar wie ik ben? En toen hoorde ik Bowie in de film zeggen, ‘I don’t know who I am’. De vraag naar wie je bent zal je een leven lang vergezellen.
Integratieve complexiteit gaat samen met grote intensiteit. De triade van overstijging van tegenstrijdigheden gaat gepaard met intense beleving. Er staat iets op het spel: we laten ons niet verleiden om te kiezen, maar zeggen énén. Daar is lef voor nodig. Het open laten van de dingen brengt onzekerheid. Het zijn psychologische begrippen die samen een weg bereiden naar zelfverwerkelijking.
En dan komt bij die hele bespiegeling over integratieve complexiteit en intensiteit de term entelechie om de hoek kijken. Entelechie is de innerlijke motivatie en kracht om jezelf volledig te ontwikkelen, het beste, al het mogelijke, uit jezelf te halen. Vervollediging. Ik had al eens gehoord dat er zo iets is als een intrinsieke, innerlijke motivatie, die, onafhankelijk van beloningen, uit is op het behalen van doelen. En dan die term entelechie, een cadeau.
Noot bij ‘Triade’
Het gewone leven riep bij mij al vroeg veel vragen op. Pas toen ik al lang volwassen was, kwam ik in gemeenschappen te verkeren waar ik antwoorden kreeg, tot mijn grote opluchting. En toen vond ik de weg naar de studiedag van Lotte van Lith over hoogbegaafdheid die samengaat met hooggevoeligheid. Mijn interesse was gewekt doordat ik een zoon heb die hoogbegaafd is. Hij leek mij inderdaad ook hooggevoelig, dus ik ging naar de studiedag om mijn zoon misschien beter te leren begrijpen. Maar ik bleek zelf zo veel aan die studiedag te hebben. Negatieve confrontaties met de buitenwereld leerden we met behulp van de Theorie van Positieve Desintegratie (TPD) van de Poolse psychiater Dabrowski, omzetten in positieve ervaringen. Anders zijn kan een weldaad zijn. Wij werden op die studiedag door Lotte van Lith gesterkt in ons anders zijn terwijl zij uitlegde hoe de TPD werkt. Het was een openbaring. Ik blijf sindsdien naar haar studiedagen gaan. Ook met de integratieve complexiteit kan ik veel, zoals je in bijgaande tekst Triade kunt lezen.
Corine Wepster
Bronartikelen:
Integrative Complexity
https://medium.com/the-mission/studies-show-that-people-who-have-high-i…
Can You Hear the Flowers Sing?
http://sengifted.org/can-you-hear-the-flowers-sing-issues-for-gifted-ad…